sluiten

Beste toekomstige Blauwe Huis bewoner,

Ik zit nu te denken aan afgelopen winter. Over hoe ik als een van de eerste bewoners in Het Blauwe Huis aan kwam, zonder enig idee van wat ik wilde doen, zonder plannen of een project. Ik stond helemaal open voor de ervaring van het wonen in een nieuwe buitenwijk; vooral voor het wonen op nieuwe grond en in het centrum van een zo goed bedacht blok als Blok 35. Opeens was ik deel van een gebeurtenis die de Nederlanders karakteriseert op wereldschaal: 'Het winnen van land'.

Hoe bouwen ze in één keer een heel eiland? Hoe kunnen ze daar in één keer een hele gemeenschap plannen? Is dat mogelijk? Gaat dat lukken? Dat zijn de eerste gedachten van iemand die nog niet gewend is aan zo’n georganiseerde maatschappij. Maar er waren ook andere kwesties die in mijn hoofd opkwamen in de eerste maand dat ik daar zat: hoe pak ik deze wijk aan? Wat is mijn positie binnen dit experiment? Hoe kijk ik naar deze kunstmatige plek? In het begin voelde ik mij helemaal verloren. Ik wist niet wat moest ik doen. De werkelijkheid was dat er nog geen gemeenschappelijke structuur was: er waren nog geen ontmoetingsplekken, mensen kenden elkaar nog nauwelijks en er was nog geen geweten.

Ik begon daarom maar met gewoon te kijken. We weten dat kijken organiseren is, misschien ook beoordelen en zeker composities maken. Ik wilde echter op een wetenschappelijke manier kijken. Met een neutrale blik. Ik herinnerde me Foucault en zijn beschrijving van de wetenschap in XVIde eeuw; de biologie was volgens mij zijn voorbeeld. Zijn idee van de gelijkwaardigheid: mensen begonnen de wereld te ontdekken en dingen te classificeren volgens dit concept. Ze maakten groepen en families doormiddel van gemeenschappelijke kenmerken. Dat was een manier om kennis op te bouwen. Gebaseerd op dezelfde filosofie begon ik een eindeloze serie foto’s te maken, een indruk van IJburg vast te leggen vanuit een blik die zich alleen op de vormen richt, zoals een vreemdeling kijkt. Zo begon ik IJburg te portretteren.

Maar een eenvoudig portret was toch niet voldoende, vind je ook niet? Ik wist dat ik meer moest doen. Ik miste nog de menselijke kant van IJburg. Weet je, één van de dingen die mij meer in verwarring bracht, was misschien wel het idee van het bedenken van een wijk vanuit een kantoor. Want natuurlijk bestaat een wijk niet alleen maar uit huizen en straten. Er zijn ook winkels, infrastructuren en vooral ook mensen. Hoe is het dan mogelijk een gemeenschap te plannen? Of hielden de projectontwikkelaars zich daar niet mee bezig? Ik heb vaak gehoord dat IJburg een de nieuwste variant op een VINEX-wijk is: 'vergelijkbaar met een buurt in Amsterdam uit de 19de eeuw,' zo zei Lia, die als socioloog bij het project IJburg betrokken was. Maar die buurten uit de 19de eeuw zijn toch gewoon op een organische manier gegroeid? Die waren er ook niet ineens! Die hebben zeker verschillende stadia doorgemaakt. Denk je dat het nu wél in één keer gaat werken? Ik weet het niet. De film Mon Oncle van Jaqués Tati is een goed voorbeeld van deze kwestie. Hij zet de kunstmatigheid van de moderne gemeenschap af tegenover de organisch gegroeide oude wijk. Natuurlijk is de werkelijkheid niet zo zwart-wit als Tati ons laat zien. Maar je hebt extreme voorbeelden nodig om een goed gesprek te kunnen beginnen.

Mon Oncle bracht mij ook op een ander onderwerp: de geschiedenis. Wat is de geschiedenis van deze wijk? Als we kijken naar IJburg als een stedenbouwkundig project, kunnen we zeggen dat het in de traditie staat van de VINEX-wijken die sinds de jaren ‘80 werden gebouwd in Nederland. Dan kunnen we een verband leggen met twee andere bekende wijken van Amsterdam: de Bijlmer en Almere. Die laatste is in naam weliswaar een stad, maar door zijn afhankelijkheid van Amsterdam, kan je het gerust als een wijk behandelen. Wat betreft het soort gebouwen, ligt IJburg volgens mij tussen deze twee voorbeelden. Wat kunnen de problemen van deze twee wijken ons leren? Wat hebben de makers van IJburg anders gedaan en waarom?

Maar omdat een wijk ook door mensen die er wonen wordt gemaakt, en mensen hun verleden, hun gewoonten en hun waarden meenemen, moest ik ook op de een of andere manier de geschiedenis van die burgers vastleggen. Waar kwamen ze vandaan? Ik ging gewoon bij de mensen langs. Ik vroeg ze naar de route die ze in hun leven hadden afgelegd, de steden waar ze hadden gewoond en naar foto’s van die plekken. Natuurlijk, als je bij iemand bent maak je altijd een praatje over het leven, over de wijk. Daarna ben ik begonnen om dat praatje op te nemen. En vervolgens werd het een heel interview met verschillende onderwerpen. Op die manier heb ik de structuur van mijn project gevonden.

Ze hadden het vaak over de natuur. We weten dat de helft van Nederland door mensen is opgezet, en dat puurnatuur helemaal niet meer bestaat. Ik herinner mij nu een zin van Ernesto de Sousa, een Portugese kunstenaar: 'De natuur is een historische fout.' Dat idee past heel goed bij het Nederlandse landschap. Zo gezien is toch vreemd als je bedenkt dat Nederlanders een gebied dat helemaal kunstmatig is - zoals het IJmeer - willen beschermen; en dat ze het Diemerpark een natuurpark noemen.

Plannen, plannen, plannen. Alles wordt door Nederlanders streng gepland, zelfs de gemeenschap; 30% sociale woningen, 40% vrije sector woningen en 30% huurwoningen. Er wordt niet bepaald wie daar precies gaat wonen, maar alles wordt wel op zo’n manier gepland dat er geen ruimte bestaat voor wie buiten de plannen valt. Lia hoopt dat op deze manier de mensen uit verschillende sociale klassen met elkaar omgaan. Zelfs sommige bewoners van Blok 35 verwachten dat: Marinus denkt ook dat een gemengde bevolking het beste is voor de stad. Zoals Maggy zegt: 'Hoe meer we van elkaar weten hoe minder veroordelen er zijn.' Dat klinkt mooi maar de werkelijkheid is iets anders. Volgens andere bewoners ligt het probleem precies bij die gemengde gemeenschap. 'Alleen al het feit dat zij kopers zijn en wij huurders,' zegt Chaja. Ja, het is niet allemaal rozengeur en maneschijn in zo’n geplande gemeenschap.

Maar het onderwerp ‘sociale controle’ was wat mij meer verbaasde. Die kwestie kwam voort uit een gesprek met een groep van IJburgers na het bekijken van de Nederlandse film De Noordelingen, die door een bewoner was gesuggereerd. We hebben gepraat over hoe mensen elkaar bekijken en controleren wat er in de buurt gebeurt. Daar kwam uit dat mensen meer bezig zijn met het hebben van een ‘normale’ uitstraling dan met de oplossing van hun echte problemen. Volgens mij heeft sociale controle meer een institutioneel karakter en daar zitten natuurlijk twee kanten aan. Het wordt vanuit de overheid gestuurd. Immers, bij het plannen van zo’n wijk bedenken ze welke organisaties en voorzieningen er bij een zeker sociaal niveau passen. Het moeten voorzieningen zijn die een bepaald publiek aantrekken en een bepaald imago hebben. Zo komt ambulante handel niet goed over, maar wel een trendy hippie-achtig strandcafé waarmee publiciteit voor IJburg kan worden gemaakt. Er zijn ook organisaties zoals woongroep Timon, die jonge mensen steunt zodat ze zelfstandig kunnen leven. Maar er is dan weer géén gaarkeuken en opvang voor zwervers. De families van Timon zijn echt allemaal leuke mensen en hun werk is heel belangrijk voor onze maatschappij en vooraal voor die jongeren. Ze vertegenwoordigen zeker de goede kant van die 'sociale controle'. Maar... de andere organisaties, waarom zijn die er niet? Zijn ze te gevaarlijk voor zo’n woonwijk?

En dat is een ander probleem dat ik in IJburg nu al kan zien. Ze bouwen de perfecte wijk om hun kinderen te beschermen, maar ze vergeten dat buiten IJburg de realiteit heel anders is. Zelfs in het centrum van de stad. Ja... natuurlijk is het leuk om je kind buiten te laten spelen en avonturen te laten beleven. Maar hoe groter de bescherming, is hoe groter de shock als ze worden geconfronteerd met de werkelijke stad. En dat levert in de toekomst zeker problemen op. Ik herinner me nu een gesprek met Mauricio & Pio van m7red, Argentijnse medebewoners van Het Blauwe Huis. Ze vertelden mij over de ‘gesloten condominia’ in Zuid-Amerika en hoe de sfeer daar op IJburg lijkt. Hoe de kinderen die in het centrum van een stad wonen meer voorbereid zijn op de gevaren van de straat. Is IJburg de beste oplossing?

Ik heb zelf geen antwoorden. En daar gaat dit project ook niet over. Dit project gaat precies over al die vragen die bij mijn opkwamen en ook door de bewoners van Blok 35 zijn aangedragen. Ik heb geprobeerd al deze vragen inzichtelijk te maken op de Blauwe Huis website (www.blauwehuis.org) en hoop dat je er als toekomstige bewoner mee verder kan.

Het was zeker een opwindende winter, die ik in Het Blauwe Huis heb doorgebracht.

Liefs

Daniela